ÜÇÜNCÜ KISIM
Cumhuriyetin Temel Organları
BİRİNCİ BÖLÜM
Yasama
BİRİNCİ ALT BÖLÜM
Türkiye Büyük Millet Meclisi
Kuruluşu
Madde 51- (1) Türkiye Büyük Millet Meclisi, genel
oyla seçilen beşyüzelli milletvekilinden oluşur.
(2) Milletvekillerinden dörtyüzellisi kanundaki
esaslara göre belirlenen seçim çevrelerinden seçilir. Yüz milletvekili ise
siyasî partilerin ülke seçim çevresi için düzenleyeceği listelerden nispî temsil
esasına göre seçilir.
Seçim dönemi
Madde 52- (1) Türkiye Büyük Millet Meclisinin
seçimleri dört yılda bir yapılır.
(2) Meclis, bu süre dolmadan seçimin yenilenmesine
karar verebilir. Süresi biten milletvekili yeniden seçilebilir.
(3) Yenilenmesine karar verilen Meclisin
yetkileri, yeni Meclisin seçilmesine kadar sürer.
Seçimlerin ertelenmesi ve ara seçimler
Madde 53- (1) Savaş sebebiyle seçimlerin
yapılmasına imkân görülmezse, Türkiye Büyük Millet Meclisi, seçimlerin bir yıl
ertelenmesine karar verebilir. Erteleme sebebi ortadan kalkmamışsa, aynı usule
göre bu işlem tekrarlanabilir.
(2) Milletvekilliklerinde boşalma olması halinde,
ara seçime gidilir. Ara seçim, her seçim döneminde sadece bir defa yapılabilir.
Boşalan milletvekilliği sayısı, üye tamsayısının yüzde beşini bulduğu takdirde
üç ay içinde ara seçim yapılır. Ancak, her halde, genel seçimden iki yıl
geçmedikçe ve genel seçimlere bir yıl kala ara seçim yapılamaz.
Seçimlerin Cumhurbaşkanınca yenilenmesi
Madde 54- (1) Yeni seçilen Türkiye Büyük Millet
Meclisinde Başkanlık Divanının oluşmasından sonra veya Başbakanın istifası yahut
Bakanlar Kurulunun güvensizlik oyu ile düşürülmesi hallerinde kırkbeş gün içinde
yeni Bakanlar Kurulunun kurulamaması veya kurulduğu halde güvenoyu alamaması
halinde Cumhurbaşkanı, Türkiye Büyük Millet Meclisi Başkanına danışarak
seçimlerin yenilenmesine karar verebilir.
(2) Yenilenme kararı Resmî Gazetede yayınlanır ve
seçime gidilir.
Seçimlerin genel yönetimi ve denetimi
Madde 55- (1) Seçimler, yargı organının genel
yönetim ve denetimi altında yapılır.
(2) Seçimlerin başlamasından bitimine kadar,
seçimin düzen içinde yönetimi ve dürüstlüğü ile ilgili bütün işlemleri yapma ve
yaptırma, seçim süresince ve seçimden sonra seçim konularıyla ilgili bütün
şikâyet ve itirazları inceleme ve kesin karara bağlama ve milletvekillerinin
seçim tutanakları ile Cumhurbaşkanlığı seçimi tutanaklarını kabul etme görevi
Yüksek Seçim Kurulunundur.
(3) Yüksek Seçim Kurulu, yedi asıl, dört yedek
üyeden oluşur. Üyelerin altısı Yargıtay, beşi Danıştay Genel Kurullarınca kendi
üyeleri arasından üye tamsayılarının salt çoğunluğunun gizli oyu ile dört
yıllığına seçilir. Süresi bitenler yeniden seçilebilir. Üyeler, salt çoğunluk ve
gizli oyla aralarından bir başkan ve bir başkanvekili seçerler.
(4) Yüksek Seçim Kuruluna Yargıtay ve Danıştaydan
seçilmiş üyeler arasından ad çekme ile ikişer yedek üye ayrılır. Yüksek Seçim
Kurulu Başkanı ve Başkanvekili ad çekmeye girmezler.
(5) Yüksek Seçim Kurulunun kararları aleyhine
başka bir mercie başvurulamaz.
(6) Yüksek Seçim Kurulunun ve diğer seçim
kurullarının teşkilâtı ile görev ve yetkileri kanunla düzenlenir.
İKİNCİ ALT BÖLÜM
Milletvekilliği ile İlgili Hükümler
Milletin temsili
Madde 56- Milletvekilleri sadece seçildikleri
bölgeyi veya kendilerini seçenleri değil, bütün Milleti temsil ederler.
Milletvekili seçilme yeterliliği
Madde 57- (1) Yirmibeş yaşını dolduran her
vatandaş milletvekili seçilebilir.
(2) Aşağıda sayılanlar milletvekili seçilemezler:
a) En az ilköğretim diploması olmayanlar,
b) Kısıtlılar,
c) Yükümlü olduğu askerlik hizmetini yapmamış
olanlar,
ç) Taksirli suçlar hariç, toplam bir yıl veya daha
fazla hapis cezasına hüküm giymiş olanlar; affa uğramış olsalar bile zimmet,
irtikâp, rüşvet, hırsızlık, dolandırıcılık, sahtecilik, inancı kötüye kullanma,
hileli iflâs, kaçakçılık, ihaleye fesat karıştırma, edimin ifasına fesat
karıştırma suçlarından birinden dolayı hüküm giymiş olanlar.
(3) Aday olmak, memurluktan çekilme şartına
bağlanamaz. Seçim güvenliği bakımından hangi kamu hizmeti görevlilerinin ne gibi
şartlarla aday olabilecekleri kanunla düzenlenir. Hâkimler ve savcılar ile bu
meslekten sayılanlar, Türk Silâhlı Kuvvetleri ve genel kolluk mensupları,
valiler, büyükelçiler ve rektörler görevlerinden çekilmedikçe aday olamazlar.
Andiçme
Madde 58- Milletvekilleri göreve başlarken
aşağıdaki şekilde andiçerler:
“Devletin bağımsızlığını, vatanın ve milletin
bölünmez bütünlüğünü, milletin kayıtsız ve şartsız egemenliğini koruyacağıma;
insan haklarına, hukukun üstünlüğüne, demokratik ve lâik Cumhuriyete, Atatürk
ilke ve inkılâplarına bağlı kalacağıma; Anayasaya sadakattan ayrılmayacağıma;
Türk milleti önünde namusum ve şerefim üzerine andiçerim.”
Milletvekilliği ile bağdaşmayan işler
Madde 59- (1) Milletvekilleri, Devlet ve diğer
kamu tüzelkişilerinde ve bunlara bağlı kuruluşlarda; Devletin veya diğer kamu
tüzelkişilerinin doğrudan ya da dolaylı olarak katıldığı teşebbüs ve
ortaklıklarda; kamu kurumu niteliğindeki meslek kuruluşları ile sendikalar ve
bunların üst kuruluşlarının ve katıldıkları teşebbüs veya ortaklıkların yönetim
ve denetim kurullarında görev alamazlar, vekili olamazlar, herhangi bir taahhüt
işini doğrudan veya dolaylı olarak kabul edemezler, temsilcilik ve hakemlik
yapamazlar.
(2) Milletvekilleri yürütme organının teklif,
inha, atama veya onamasına bağlı resmî veya özel herhangi bir işle
görevlendirilemezler. Bir milletvekilinin belli konuda ve altı ayı aşmamak üzere
Bakanlar Kurulunca verilecek geçici bir görevi kabul etmesi, Türkiye Büyük
Millet Meclisinin kararına bağlıdır.
(3) Milletvekilliği ile bağdaşmayan diğer görev ve
işler kanunla düzenlenir.
Yasama sorumsuzluğu ve dokunulmazlığı
Madde 60- (1) Milletvekilleri, Meclis
çalışmalarındaki oy ve sözlerinden, Mecliste ileri sürdükleri düşüncelerden, o
oturumdaki Başkanlık Divanının teklifi üzerine Meclisce başka bir karar
alınmadıkça bunları Meclis dışında tekrarlamak ve açığa vurmaktan sorumlu
tutulamazlar.
(2) Seçimden önce veya sonra bir suç işlediği
ileri sürülen bir milletvekili, Meclisin kararı olmadıkça tutulamaz, sorguya
çekilemez, tutuklanamaz ve yargılanamaz. Milletvekili hakkında seçiminden önce
veya sonra verilmiş bir ceza hükmünün yerine getirilmesi, milletvekilliği
sıfatının sona ermesine bırakılır ve milletvekilliği süresince zamanaşımı
işlemez. Tekrar seçilen milletvekili hakkında soruşturma ve kovuşturma, Meclisin
yeniden dokunulmazlığını kaldırmasına bağlıdır.
Alternatif 1
(3) Ağır ceza mahkemesinin görevine giren suçlarda
suçüstü hali dokunulmazlık kapsamı dışındadır. Ancak, bu halde yetkili makam
durumu hemen Türkiye Büyük Millet Meclisine bildirir.
Alternatif 2
(3) Ağır ceza mahkemesinin görevine giren suçlarda
suçüstü hali ile zimmet, irtikâp, rüşvet, hırsızlık, dolandırıcılık, sahtecilik,
inancı kötüye kullanma, hileli iflâs, kaçakçılık, ihaleye fesat karıştırma ve
edimin ifasına fesat karıştırma suçlarından dolayı bir milletvekilinin sorguya
çekilmesi ve yargılanması için Meclisin kararı aranmaz. Bu hallerde Yargıtay
Cumhuriyet Başsavcısı, durumu hemen Türkiye Büyük Millet Meclisine bildirir.
(4) Hakkında suç isnadı bulunan milletvekili,
Meclis Başkanlığına başvurmak suretiyle, isnad edilen suçla ilgili olarak
dokunulmazlığından feragat edebilir.
(5) Dokunulmazlık kapsamında olmayan suçları
işleyen, dokunulmazlığı kaldırılan veya dokunulmazlıktan feragat eden
milletvekillerinin yargılanmaları, tutuksuz olarak ve yasama çalışmaları
engellenmeyecek şekilde yürütülür.
(6) Türkiye Büyük Millet Meclisindeki siyasî parti
gruplarınca, yasama dokunulmazlığı ile ilgili görüşme yapılamaz ve karar
alınamaz.
(7) Milletvekilleri hakkındaki ceza davaları
Yargıtayda görülür. Bu davalarla ilgili hazırlık soruşturmasının yürütülmesi,
kamu davasının açılması, hükmün temyizi ve diğer yargılama esasları kanunla
düzenlenir.
Milletvekilliğinin düşmesi
Madde 61- (1) İstifa eden milletvekilinin
milletvekilliğinin düşmesine, istifanın geçerli olduğunun Meclis Başkanlık
Divanınca tespit edilmesinden sonra, Genel Kurulca karar verilir.
(2) Milletvekilliğinin kesin hüküm giyme veya
kısıtlanma halinde düşmesi, bu husustaki kesin mahkeme kararının Genel Kurula
bildirilmesiyle gerçekleşir.
(3) 59 uncu maddeye göre milletvekilliğiyle
bağdaşmayan bir görev veya hizmeti sürdüren milletvekilinin milletvekilliğinin
düşmesine, yetkili komisyonun bu durumu tespit eden raporu üzerine Genel Kurulca
üye tamsayısının salt çoğunluğunun gizli oyuyla karar verilir.
(4) Meclis çalışmalarına özürsüz veya izinsiz
olarak bir ay içinde toplam beş birleşim günü katılmayan milletvekilinin
milletvekilliğinin düşmesine, durumun Meclis Başkanlık Divanınca tespit edilmesi
üzerine, Genel Kurulca üye tamsayısının salt çoğunluğunun gizli oyuyla karar
verilir.
(5) Partisinin kapatılmasına beyan ve fiilleriyle
sebep olduğu Anayasa Mahkemesinin kapatmaya ilişkin kararında belirtilen
milletvekilinin milletvekilliği, bu kararın Resmî Gazetede gerekçeli olarak
yayınlandığı tarihte sona erer. (NOT: Bu fıkra, ilgili madde olan 38/7’de
benimsenen alternatife göre kalabilir de çıkabilir de.)
İptal istemi
Madde 62- Yasama dokunulmazlığının kaldırılmasına
veya 61 inci maddenin üçüncü ve dördüncü fıkralarına göre milletvekilliğinin
düşmesine karar verilmiş olması hallerinde, kararın alındığı tarihten itibaren
yedi gün içinde, ilgili milletvekili, kararın Anayasaya veya İçtüzüğe aykırılığı
iddiasıyla iptali için Anayasa Mahkemesine başvurabilir. Anayasa Mahkemesi,
iptal talebini onbeş gün içinde karara bağlar.
Ödenek ve yolluklar
Madde 63- (1) Milletvekillerinin ödenek, yolluk ve
emeklilik işlemleri kanunla düzenlenir. Ödeneğin aylık tutarı en yüksek Devlet
memurunun almakta olduğu miktarı, yolluk da ödenek miktarının yarısını aşamaz.
(2) Milletvekillerine ödenecek ödenek ve
yolluklar, kendilerine bağlanan emekli aylığı ve benzeri ödemelerin kesilmesini
gerektirmez.
ÜÇÜNCÜ ALT BÖLÜM
Türkiye Büyük Millet Meclisinin Görev ve Yetkileri
Genel olarak
Madde 64- Türkiye Büyük Millet Meclisinin görev ve
yetkileri şunlardır:
a) Kanun koymak, değiştirmek ve kaldırmak,
b) Bakanlar Kurulunu ve bakanları denetlemek,
c) Bakanlar Kuruluna belli konularda kanun
hükmünde kararname çıkarma yetkisi vermek,
ç) Bütçe ve kesin hesap kanun tasarılarını
görüşmek ve kabul etmek,
d) Para basılmasına ve savaş ilânına karar vermek,
e) Milletlerarası andlaşmaların onaylanmasını
uygun bulmak,
f) Üye tam sayısının beşte üç çoğunluğunun kararı
ile genel ve özel af ilânına karar vermek,
g) Anayasanın diğer maddelerinde öngörülen
yetkileri kullanmak ve görevleri yerine getirmek.
Kanunların teklif edilmesi ve görüşülmesi
Madde 65- (1) Kanun teklif etmeye Bakanlar Kurulu
ve milletvekilleri yetkilidir.
(2) Kanun tasarı ve tekliflerinin Türkiye Büyük
Millet Meclisinde görüşülme usul ve esasları İçtüzükle düzenlenir. İçtüzük temel
kanunların Genel Kurulda görüşülmesi bakımından özel usuller kabul edebilir.
Kanunların Cumhurbaşkanınca yayınlanması
Madde 66- (1) Cumhurbaşkanı, Türkiye Büyük Millet
Meclisince kabul edilen kanunları onbeş gün içinde yayınlar.
(2) Cumhurbaşkanı yayınlanmasını uygun bulmadığı
kanunları bir daha görüşülmek üzere, bu hususta gösterdiği gerekçe ile birlikte
aynı süre içinde Türkiye Büyük Millet Meclisine geri gönderir. Cumhurbaşkanınca
kısmen uygun bulunmama durumunda, Türkiye Büyük Millet Meclisi sadece uygun
bulunmayan maddeleri görüşebilir. Bütçe kanunları bu hükme tâbi değildir.
(3) Türkiye Büyük Millet Meclisi geri gönderilen
kanunu aynen kabul ederse, kanun, Cumhurbaşkanınca üç gün içinde yayınlanır.
Meclis, geri gönderilen kanunda değişiklik yaparsa, Cumhurbaşkanı değiştirilen
kanunu ikinci fıkra hükümlerine göre tekrar Meclise geri gönderebilir.
(4) Cumhurbaşkanının onbeş gün içinde geri
göndermediği veya yayınlamadığı kanunlar Meclis Başkanı tarafından yayınlanır.
Milletlerarası andlaşmaları uygun bulma
Madde 67- (1) Türkiye Cumhuriyeti adına yabancı
devletlerle ve milletlerarası veya milletlerüstü kuruluşlarla yapılacak
andlaşmaların onaylanması, Türkiye Büyük Millet Meclisinin onaylamayı bir
kanunla uygun bulmasına bağlıdır.
(2) Ekonomik, ticarî veya teknik ilişkileri
düzenleyen ve süresi bir yılı aşmayan andlaşmalar, Devlet maliyesi bakımından
bir yüklenme getirmemek, kişi hallerine ve Türkiye Cumhuriyeti vatandaşlarının
yabancı ülkelerdeki mülkiyet haklarına dokunmamak şartıyla, yayınlanma ile
yürürlüğe konabilir. Bu takdirde bu andlaşmalar, yayınlarından başlayarak iki ay
içinde Türkiye Büyük Millet Meclisinin bilgisine sunulur.
(3) Milletlerarası bir andlaşmaya dayanan uygulama
andlaşmaları ile kanunun verdiği yetkiye dayanılarak yapılan ekonomik, ticarî,
teknik veya idarî andlaşmaların Türkiye Büyük Millet Meclisince uygun bulunması
zorunluğu yoktur. Ancak, bu fıkraya göre yapılan ekonomik, ticarî veya özel
kişilerin haklarını ilgilendiren andlaşmalar, yayınlanmadan yürürlüğe konulamaz.
(4) Türkiye Cumhuriyeti kanunlarında değişiklik
gerektiren her türlü andlaşmaların yapılmasında birinci fıkra hükmü uygulanır.
(5) Usulüne göre yürürlüğe konulmuş milletlerarası
andlaşmalar kanun hükmündedir. Bunlar hakkında Anayasaya aykırılık iddiası ile
Anayasa Mahkemesine başvurulamaz.
(6) Kanunlar, usulüne uygun olarak yürürlüğe
konulmuş temel hak ve hürriyetlere ilişkin milletlerarası andlaşmalara aykırı
olamaz.
Kanun hükmünde kararname çıkarma yetkisi verme
Madde 68- (1) Türkiye Büyük Millet Meclisi,
Bakanlar Kuruluna kanun hükmünde kararname çıkarma yetkisi verebilir. Ancak,
Anayasanın ikinci kısmının birinci, ikinci ve üçüncü bölümlerinde yer alan hak
ve hürriyetler kanun hükmünde kararnamelerle düzenlenemez.
(2) Türkiye Büyük Millet Meclisi, yetki kanununun
konusunu, geçerlilik süresini ve bu süre içinde birden fazla kararname çıkarılıp
çıkarılamayacağını gösterir.
(3) Kanun hükmünde kararnameler, kararnamede
yayından sonraki bir tarih belirlenmemişse, Resmî Gazetede yayınlandıkları gün
yürürlüğe girer ve aynı gün Türkiye Büyük Millet Meclisine sunulur.
(4) Cumhurbaşkanı yayınlanmasını uygun görmediği
kanun hükmünde kararnameleri Bakanlar Kuruluna gerekçeleri ile birlikte onbeş
gün içinde geri gönderebilir. Bakanlar Kurulu, geri gönderilen kanun hükmünde
kararnameyi aynen kabul ederse kararname Cumhurbaşkanınca üç gün içinde
yayınlanır.
(5) Yetki kanunları ve bunlara dayanan kanun
hükmünde kararnameler, Türkiye Büyük Millet Meclisi komisyonları ve Genel
Kurulunda öncelikle ve ivedilikle görüşülür.
(6) Yayınlandıkları gün Türkiye Büyük Millet
Meclisine sunulmayan kanun hükmünde kararnameler bu tarihte; Türkiye Büyük
Millet Meclisince reddedilen kanun hükmünde kararnameler bu kararın Resmî
Gazetede yayınlandığı tarihte yürürlükten kalkar. Değiştirilerek kabul edilen
kanun hükmünde kararnamelerin değiştirilmiş hükümleri, bu değişikliklerin Resmî
Gazetede yayınlandığı gün yürürlüğe girer.
Savaş hali ilânı ve silâhlı kuvvet kullanılmasına
izin verme
Madde 69- (1) Türkiye Büyük Millet Meclisi;
(a) Milletlerarası hukukun meşru saydığı hallerde
savaş hali ilânına,
(b) Türkiye’nin taraf olduğu milletlerarası
andlaşmaların veya milletlerarası nezaket kurallarının gerektirdiği haller
dışında, Türk Silâhlı Kuvvetlerinin yabancı ülkelere gönderilmesine veya yabancı
silâhlı kuvvetlerin Türkiye’de bulunmasına, izin verme yetkisine sahiptir.
(2) Türkiye Büyük Millet Meclisi tatilde veya ara
vermede iken ülkenin ani bir silâhlı saldırıya uğraması ve bu sebeple silâhlı
kuvvet kullanılmasına derhâl karar verilmesinin kaçınılmaz olması halinde,
Başbakanın teklifi üzerine Cumhurbaşkanı da, Türk Silâhlı Kuvvetlerinin
kullanılmasına karar verebilir.
DÖRDÜNCÜ ALT BÖLÜM
Türkiye Büyük Millet Meclisinin İç Düzeni ve
Çalışma Esasları
Toplanma ve tatil
Madde 70- (1) Türkiye Büyük Millet Meclisi, her
yıl Ekim ayının birinci günü kendiliğinden toplanır.
(2) Meclis, bir yasama yılında en çok üç ay tatil
yapabilir. Meclis, ara verme veya tatil sırasında Cumhurbaşkanı, Meclis Başkanı
ve Bakanlar Kurulu tarafından doğrudan doğruya; milletvekillerinin beşte birinin
talebi üzerine de Meclis Başkanı tarafından toplantıya çağrılır.
Başkanlık Divanı
Madde 71- (1) Türkiye Büyük Millet Meclisi
Başkanlık Divanı, milletvekilleri arasından seçilen Meclis Başkanı,
başkanvekilleri, kâtip üyeler ve idare amirlerinden oluşur.
(2) Başkanlık Divanı, Meclisteki siyasî parti
gruplarının milletvekili sayısı oranında katılmalarını sağlayacak şekilde
kurulur. Siyasî parti grupları Meclis Başkanlığı için aday gösteremezler.
(3) Türkiye Büyük Millet Meclisi Başkanlık Divanı
için bir yasama döneminde iki seçim yapılır. İlk seçilenlerin görev süresi iki
yıl, ikinci devre için seçilenlerin görev süresi genel seçimlere kadardır.
(4) Türkiye Büyük Millet Meclisi Başkan adayları,
milletvekilleri arasından Meclisin toplandığı günden itibaren beş gün içinde
Başkanlık Divanına bildirilir. Başkan seçimi gizli oyla yapılır. İlk iki
oylamada üye tamsayısının üçte iki ve üçüncü oylamada üye tamsayısının salt
çoğunluğu aranır. Üçüncü oylamada salt çoğunluk sağlanamazsa, bu oylamada en çok
oy alan iki aday için dördüncü oylama yapılır. Dördüncü oylamada en fazla oy
alan milletvekili Başkan seçilmiş olur. Başkan seçimi, aday gösterme süresinin
bitiminden itibaren beş gün içinde tamamlanır.
(5) Başkanvekillerinin, kâtip üyelerin ve idare
amirlerinin sayısı ve seçim usulleri Meclis İçtüzüğünde belirlenir.
(6) Başkan ve başkanvekilleri, üyesi bulundukları
siyasî partinin veya parti grubunun Meclis içinde veya dışındaki faaliyetleri
ile görevlerinin gereği olan haller dışında, Meclis tartışmalarına katılamazlar.
Başkan ve oturumu yöneten Başkanvekili oy kullanamaz.
İçtüzük ve siyasî parti grupları
Madde 72- (1) Türkiye Büyük Millet Meclisi,
çalışmalarını, kendi yaptığı İçtüzük hükümlerine göre yürütür.
(2) İçtüzük hükümleri, siyasî parti gruplarının,
Meclisin bütün faaliyetlerine milletvekili sayısı oranında katılmalarını
sağlayacak şekilde düzenlenir.
(3) İçtüzük hükümleri, öndenetim yoluyla Anayasa
Mahkemesine götürüldüğü takdirde Mahkeme kararından sonra Resmi Gazetede
yayınlanır.
(4) Siyasî parti grupları, en az yirmi
milletvekilinden meydana gelir.
Toplantı ve karar yeter sayısı
Madde 73- (1) Türkiye Büyük Millet Meclisi,
yapacağı seçimler dahil bütün birleşimlerinde üye tamsayısının en az üçte biri
ile toplanır ve Anayasada başkaca bir hüküm yoksa toplantıya katılanların salt
çoğunluğu ile karar verir. Ancak karar yeter sayısı, hiçbir şekilde üye
tamsayısının dörtte birinin bir fazlasından az olamaz.
(2) Bakanlar Kurulu üyeleri, Türkiye Büyük Millet
Meclisinin katılamadıkları oturumlarında, kendileri yerine oy kullanmak üzere
bir bakana yetki verebilirler. Ancak, bir bakan kendi oyu ile birlikte en çok
iki oy kullanabilir.
Görüşmelerin açıklığı ve yayınlanması
Madde 74- (1) Türkiye Büyük Millet Meclisi Genel
Kurulundaki görüşmeler açıktır ve tutanak dergisinde tam olarak yayınlanır.
(2) Türkiye Büyük Millet Meclisi, İçtüzükte
belirlenen hallerde kapalı oturumlar yapabilir. Bu oturumlardaki görüşmelerin
yayını Meclisin kararına bağlıdır.
(3) Meclisteki açık görüşmelerin, o oturumdaki
Başkanlık Divanının teklifi üzerine Meclisce aksine bir karar alınmadıkça, her
türlü vasıta ile yayını serbesttir.
BEŞİNCİ ALT BÖLÜM
Türkiye Büyük Millet Meclisinin Bilgi Edinme ve
Denetim Yolları
Genel olarak
Madde 75- (1) Türkiye Büyük Millet Meclisi denetim
yetkisini soru, meclis araştırması, genel görüşme, gensoru ve meclis
soruşturması yollarıyla kullanır.
(2) Soru, sözlü veya yazılı olarak
cevaplandırılmak üzere, Başbakan veya bakanlardan bilgi istemekten ibarettir.
(3) Meclis araştırması, belli bir konuda bilgi
edinmek için yapılan incelemeden ibarettir.
(4) Genel görüşme, toplumu ve Devlet
faaliyetlerini ilgilendiren belli bir konunun, Türkiye Büyük Millet Meclisi
Genel Kurulunda görüşülmesidir.
(5) Soru, meclis araştırması ve genel görüşme ile
ilgili önergelerin verilme şekli, içeriği ve kapsamı ile cevaplandırılma,
görüşme ve araştırma usûlleri İçtüzük ile düzenlenir.
Gensoru
Madde 76- (1) Gensoru önergesi, bir siyasî parti
grubu adına veya en az yirmi milletvekilinin imzasıyla verilir.
(2) Gensoru önergesi, verilişinden sonraki üç gün
içinde milletvekillerine dağıtılır ve dağıtılmasından itibaren on gün içinde
gündeme alınıp alınmayacağı görüşülür. Bu görüşmede, ancak önerge sahiplerinden
biri, siyasî parti grupları adına birer milletvekili ve Bakanlar Kurulu adına
Başbakan veya bir bakan konuşabilir.
(3) Gündeme alınmasına karar verilmesiyle birlikte
gensorunun görüşülme günü de belirlenir. Ancak gensorunun görüşülmesi, gündeme
alma kararının verildiği tarihten başlayarak iki gün geçmedikçe yapılamaz ve
yedi günden sonraya bırakılamaz.
(4) Gensoru görüşmeleri sırasında
milletvekillerinin veya grupların verecekleri gerekçeli güvensizlik önergeleri
veya Bakanlar Kurulunun güven isteği, bir tam gün geçtikten sonra oylanır.
(5) Bir bakanın düşürülmesi, üye tamsayısının salt
çoğunluğuyla olur. Oylamada yalnız güvensizlik oyları sayılır. Bakanlar
Kurulunun düşürülmesi, Türkiye Büyük Millet Meclisinin üye tamsayısının salt
çoğunluğuyla yeni bir Başbakan seçmesine bağlıdır.
Meclis soruşturması
Madde 77- (1) Türkiye Büyük Millet Meclisi üye
tamsayısının en az onda birinin vereceği önerge ile Başbakan veya bakanlar
hakkında soruşturma açılması istenebilir. Meclis, bu istemi en geç bir ay içinde
görüşür ve gizli oyla karara bağlar.
(2) Soruşturma açılmasına karar verilmesi halinde,
Meclisteki siyasî parti gruplarının üye sayısı oranında komisyona
verebilecekleri üye sayısının üç katı olarak gösterecekleri adaylar arasından,
her parti için ayrı ayrı ad çekme suretiyle kurulacak onbeş kişilik bir komisyon
tarafından soruşturma yapılır. Komisyon, soruşturma sonucunu belirten raporunu
iki ay içinde Meclise sunar. Soruşturmanın bu sürede bitirilememesi halinde,
komisyona iki aylık yeni ve kesin bir ek süre verilir. Bu süre içinde raporun
Türkiye Büyük Millet Meclisi Başkanlığına teslimi zorunludur.
(3) Rapor, Başkanlığa verildiği tarihten itibaren
on gün içinde dağıtılır, dağıtımından itibaren on gün içinde görüşülür ve üye
tamsayısının salt çoğunluğunun gizli oyuyla ilgilinin Yüce Divana sevkine karar
verilebilir.
(4) Meclisteki siyasî parti gruplarında, Meclis
soruşturması ile ilgili görüşme yapılamaz ve karar alınamaz.
İKİNCİ BÖLÜM
Yürütme
BİRİNCİ ALT BÖLÜM
Cumhurbaşkanı
Nitelikleri ve tarafsızlığı
Birinci Alternatif: Referanduma sunulan metin
Madde 78- (1) Cumhurbaşkanı, kırk yaşını doldurmuş
ve yüksek öğrenim yapmış Türkiye Büyük Millet Meclisi üyeleri veya bu
niteliklere ve milletvekili seçilme yeterliğine sahip Türk vatandaşları
arasından, halk tarafından seçilir.
(2) Cumhurbaşkanının görev süresi beş yıldır. Bir
kimse en fazla iki defa Cumhurbaşkanı seçilebilir.
(3) Cumhurbaşkanlığına Türkiye Büyük Millet
Meclisi üyeleri içinden veya Meclis dışından aday gösterilebilmesi, yirmi
milletvekilinin yazılı teklifi ile mümkündür. Ayrıca, en son yapılan
milletvekili genel seçimlerinde geçerli oylar toplamı birlikte hesaplandığında
yüzde onu geçen siyasî partiler ortak aday gösterebilir.
(4) Cumhurbaşkanı seçilenin, varsa partisi ile
ilişiği kesilir ve Türkiye Büyük Millet Meclisi üyeliği sona erer.
İkinci Alternatif: Komisyonun Önerisi
Madde 78- (1) Cumhurbaşkanı, halk tarafından, kırk
yaşını doldurmuş, milletvekili seçilme yeterliğine sahip Türkiye Cumhuriyeti
vatandaşları arasından (beş) / (yedi) yıllık bir süre için seçilir.
(2) Bir kimse en fazla (iki) / (bir) defa
Cumhurbaşkanı seçilebilir.
(3) Cumhurbaşkanlığına birinci fıkrada belirtilen
niteliklere sahip kişilerin aday gösterilebilmesi, yirmi milletvekilinin yazılı
teklifi ile veya ikiyüzbin seçmenin noter tasdikli dilekçesiyle mümkündür.
Seçimi
Madde 79- (1) Cumhurbaşkanı seçimi,
Cumhurbaşkanının görev süresinin dolmasından önceki altmış gün içinde; makamın
herhangi bir sebeple boşalması halinde ise boşalmayı takip eden altmış gün
içinde tamamlanır.
(2) Genel oyla yapılacak seçimde, geçerli oyların
salt çoğunluğunu alan aday Cumhurbaşkanı seçilmiş olur. İlk oylamada bu çoğunluk
sağlanamazsa, bu oylamayı izleyen ikinci pazar günü ikinci oylama yapılır. Bu
oylamaya, ilk oylamada en çok oy almış iki aday katılır ve geçerli oyların
çoğunluğunu alan aday Cumhurbaşkanı seçilmiş olur.
(3) Seçilen Cumhurbaşkanı göreve başlayıncaya
kadar görev süresi dolan Cumhurbaşkanının görevi devam eder.
(4) Cumhurbaşkanlığı seçimine ilişkin usûl ve
esaslar kanunla düzenlenir.
Andiçmesi
Madde 80- Cumhurbaşkanı, görevine başlarken
Türkiye Büyük Millet Meclisi huzurunda aşağıdaki şekilde andiçer:
“Cumhurbaşkanı sıfatıyla; Devletin bağımsızlığını,
vatanın ve milletin bütünlüğünü, milletin kayıtsız ve şartsız egemenliğini
koruyacağıma; insan haklarına, hukukun üstünlüğüne, Atatürk ilke ve
inkılâplarına, demokratik ve lâik Cumhuriyet ilkelerine bağlı kalacağıma;
Türkiye Cumhuriyetinin şan ve şerefini korumak, yüceltmek ve üzerime aldığım
görevi tarafsızlıkla yerine getirmek için bütün gücümle çalışacağıma; Anayasaya
sadakatten ayrılmayacağıma namusum ve şerefim üzerine andiçerim.”
Görev ve yetkileri
Madde 81- (1) Cumhurbaşkanı Devletin başıdır. Bu
sıfatla Türkiye Cumhuriyetini ve Türk Milletinin birliğini temsil eder.
(2) Bakanlar Kurulunun Genelkurmay Başkanı, vali
ve büyükelçilerin atanmalarına ilişkin kararnameleri Cumhurbaşkanınca imzalanır.
Bunların dışında hangi kararnamelerin Cumhurbaşkanınca imzalanacağı kanunla
belirlenir.
(3) Cumhurbaşkanının tek başına kullanacağı
yetkiler ve yerine getireceği görevler şunlardır:
a) Gerekli gördüğü takdirde, yasama yılının ilk
günü, Türkiye Büyük Millet Meclisinde açılış konuşması yapmak,
b) Türkiye Büyük Millet Meclisini gerektiğinde
toplantıya çağırmak,
c) Kanunları ve kanun hükmünde kararnameleri
yayınlamak,
ç) Kanunları, tekrar görüşülmek üzere Türkiye
Büyük Millet Meclisine; kanun hükmünde kararnameleri ise Bakanlar Kuruluna geri
göndermek,
d) Anayasa Mahkemesinde iptal davası açmak,
e) 54 üncü maddeye göre Türkiye Büyük Millet
Meclisi seçimlerinin yenilenmesine karar vermek,
f) Seçimlerde geçici Bakanlar Kurulunu atamak,
g) Başbakanı atamak. 76 ncı maddenin beşinci
fıkrasında öngörülen durumda Cumhurbaşkanı Türkiye Büyük Millet Meclisinin
gösterdiği adayı Başbakan olarak atamak zorundadır.
Sorumluluk ve sorumsuzluk hali
Madde 82- (1) Cumhurbaşkanının Anayasada tek
başına yapabileceği belirtilen işlemleri dışındaki bütün kararları, Başbakan ve
ilgili bakanlarca imzalanır. Bu kararlardan Başbakan ve ilgili bakan sorumludur.
(2) Cumhurbaşkanı, ancak vatana ihanetten dolayı
ve Türkiye Büyük Millet Meclisi üye tamsayısının en az üçte birinin teklifi
üzerine, üye tamsayısının en az dörtte üçünün vereceği kararla suçlandırılır.
Yüce Divana sevk edilen Cumhurbaşkanının görevi sona erer. Hangi fiillerin
vatana ihanet suçu oluşturacağı kanunla belirlenir.
(3) Cumhurbaşkanının kişisel suçlarından doğan
sorumluluğu yasama dokunulmazlığı hükümlerine tâbidir.
Cumhurbaşkanına vekâlet
Madde 83- Cumhurbaşkanının hastalık ve yurt dışına
çıkma gibi sebeplerle geçici olarak görevinden ayrılması hallerinde, görevine
dönmesine kadar; ölüm, çekilme veya başka bir sebeple Cumhurbaşkanlığı makamının
boşalması halinde ise yenisi seçilinceye kadar Türkiye Büyük Millet Meclisi
Başkanı Cumhurbaşkanlığına vekâlet eder ve Cumhurbaşkanına ait yetkileri
kullanır.
İKİNCİ ALT BÖLÜM
Bakanlar Kurulu
Kuruluş
Madde 84- (1) Bakanlar Kurulu, Başbakan ve
bakanlardan kurulur.
(2) Başbakan, Cumhurbaşkanınca, milletvekilleri
arasından atanır.
(3) Bakanlar, milletvekilleri veya milletvekili
seçilme yeterliğine sahip olanlar arasından Başbakanca seçilir ve
Cumhurbaşkanınca atanır; gerektiğinde Başbakanın önerisi üzerine
Cumhurbaşkanınca görevlerine son verilir.
(4) Bakanlar Kurulu üyelerinden milletvekili
olmayanlar Meclis Genel Kurulunda andiçerler ve milletvekilleri ile aynı hukukî
statüye tâbi olurlar.
(5) Türkiye Büyük Millet Meclisi kararı ile Yüce
Divana sevk edilen bakan, bakanlıktan düşer. Başbakanın Yüce Divana sevki
halinde hükümet istifa etmiş sayılır.
(6) Herhangi bir sebeple boşalan bakanlığa en geç
onbeş gün içinde atama yapılır.
(7) Açık olan bakanlıklar ile izinli veya mazereti
olan bir bakana, diğer bir bakan geçici olarak vekâlet eder.
Göreve başlama ve güvenoyu
Madde 85- (1) Bakanlar Kurulunun listesi
Cumhurbaşkanınca onaylandıktan sonra Türkiye Büyük Millet Meclisine sunulur.
Türkiye Büyük Millet Meclisi tatilde ise toplantıya çağrılır.
(2) Bakanlar Kurulunun programı, kuruluşundan en
geç bir hafta içinde Başbakan veya bir bakan tarafından Türkiye Büyük Millet
Meclisinde okunur ve güvenoyuna başvurulur. Güvenoyu için görüşmeler, programın
okunmasından iki tam gün geçtikten sonra başlar ve görüşmelerin bitiminden bir
tam gün geçtikten sonra oylama yapılır.
Görev sırasında güvenoyu
Madde 86- (1) Başbakan, Bakanlar Kurulunda
görüştükten sonra, gerekli görürse, Türkiye Büyük Millet Meclisinden güven
isteyebilir.
(2) Güven istemi, Türkiye Büyük Millet Meclisine
bildirilmesinden bir tam gün geçmedikçe görüşülemez ve görüşmelerin bitiminden
bir tam gün geçmedikçe oya konulamaz.
(3) Güven istemi, ancak üye tamsayısının salt
çoğunluğuyla reddedilebilir.
Görev ve siyasî sorumluluk
Madde 87- (1) Başbakan, Bakanlar Kurulunun başkanı
olarak, bakanlıklar arasında işbirliğini sağlar ve hükümetin genel siyasetinin
yürütülmesini gözetir. Bakanlar Kurulu, bu siyasetin yürütülmesinden birlikte
sorumludur.
(2) Her bakan, Başbakana karşı sorumlu olup ayrıca
kendi yetkisi içindeki işlerden ve emri altındakilerin eylem ve işlemlerinden de
sorumludur.
(3) Başbakan, bakanların görevlerini Anayasa ve
kanunlara uygun olarak yerine getirmelerini gözetmek ve düzeltici önlemleri
almakla yükümlüdür.
Bakanlıkların kurulması ve bakanlar
Madde 88- Bakanlıkların kurulması ve kaldırılması
ile görevleri ve yetkileri kanunla; teşkilât yapısı ise kanunun öngördüğü
esaslara göre düzenlenir.
Seçimlerde geçici Bakanlar Kurulu
Madde 89- (1) 54 üncü madde gereğince seçimlerin
yenilenmesine karar verildiğinde Bakanlar Kurulu çekilir ve Cumhurbaşkanı geçici
Bakanlar Kurulunu kurmak üzere bir Başbakan atar.
(2) Geçici Bakanlar Kuruluna, siyasî parti
gruplarından, oranlarına göre üye alınır.
(3) Siyasî parti gruplarından alınacak üye
sayısını Türkiye Büyük Millet Meclisi Başkanı tespit ederek Başbakana bildirir.
(4) Geçici Bakanlar Kurulu, yenilenme kararının
Resmî Gazetede ilânından itibaren beş gün içinde kurulur.
(5) Geçici Bakanlar Kurulu için güvenoyuna
başvurulmaz.
ÜÇÜNCÜ ALT BÖLÜM
Millî Savunma
Başkomutanlık ve Genelkurmay Başkanlığı
Madde 90- (1) Başkomutanlık, Türkiye Büyük Millet
Meclisinin manevî varlığından ayrılamaz ve Cumhurbaşkanı tarafından temsil
olunur.
(2) Millî güvenliğin sağlanmasından ve Türk
Silâhlı Kuvvetlerinin yurt savunmasına hazırlanmasından, Türkiye Büyük Millet
Meclisine karşı Bakanlar Kurulu sorumludur.
(3) Genelkurmay Başkanı Türk Silâhlı Kuvvetlerinin
komutanıdır.
(4) Genelkurmay Başkanı, görev ve yetkilerinden
dolayı Başbakana karşı sorumludur. Genelkurmay Başkanının görev ve yetkileri
kanunla düzenlenir.
(5) Millî Savunma Bakanlığının Genelkurmay
Başkanlığı ve kuvvet komutanlıkları ile görev ilişkileri ve yetki alanı kanunla
düzenlenir.
Millî Güvenlik Kurulu
Birinci Alternatif: Başbakanın Başkanlığı
Madde 91- (1) Millî Güvenlik Kurulu; Başbakanın
başkanlığında, Genelkurmay Başkanı, Başbakan yardımcıları, Adalet, Millî
Savunma, İçişleri, Dışişleri bakanları ile Kara, Deniz ve Hava Kuvvetleri
komutanlarından oluşur.
(2) Gündemin özelliğine göre, Kurul toplantılarına
ilgili bakan ve kişiler çağrılıp görüşleri alınabilir.
(3) Millî Güvenlik Kurulu, millî güvenlikle ilgili
kararların alınmasında ve koordinasyonun sağlanmasında yardımcı olmak üzere
görüşlerini Bakanlar Kuruluna sunar.
(4) Millî Güvenlik Kurulunun gündemi, Genelkurmay
Başkanının önerileri dikkate alınarak Başbakanca belirlenir.
(5) Millî Güvenlik Kurulunun görevleri ve
işleyişine dair hususlar kanunla düzenlenir.
İkinci Alternatif: Cumhurbaşkanının Başkanlığı
Madde 91- (1) Millî Güvenlik Kurulu;
Cumhurbaşkanının başkanlığında, Başbakan, Genelkurmay Başkanı, Başbakan
yardımcıları, Adalet, Millî Savunma, İçişleri, Dışişleri bakanları, Kara, Deniz
ve Hava Kuvvetleri komutanlarından oluşur.
(2) Gündemin özelliğine göre, Kurul toplantılarına
ilgili bakan ve kişiler çağrılıp görüşleri alınabilir.
(3) Millî Güvenlik Kurulu, millî güvenlikle ilgili
kararların alınmasında ve koordinasyonun sağlanmasında yardımcı olmak üzere
görüşlerini Bakanlar Kuruluna sunar.
(4) Millî Güvenlik Kurulunun gündemi; Başbakan ve
Genelkurmay Başkanının önerileri dikkate alınarak Cumhurbaşkanınca belirlenir.
(5) Cumhurbaşkanı katılamadığı zamanlar Millî
Güvenlik Kurulu Başbakanın başkanlığında toplanır.
(6) Millî Güvenlik Kurulunun görevleri ve
işleyişine dair hususlar kanunla düzenlenir.
Üçüncü Alternatif:
Madde 91- (1) Bakanlar Kuruluna millî güvenlikle
ilgili kararların alınmasında ve koordinasyonun sağlanmasında yardımcı olmak
üzere Millî Güvenlik Kurulu kurulur.
(2) Millî Güvenlik Kurulunun yapısı, teşkilâtı,
görevleri ve işleyişine dair hususlar kanunla düzenlenir.
DÖRDÜNCÜ ALT BÖLÜM
Kamu İdaresi
İdarenin bütünlüğü ve kamu tüzelkişiliği
Madde 92- (1) İdare, kuruluş ve görevleriyle bir
bütündür ve kanunla düzenlenir.
(2) İdarenin kuruluş ve görevleri, merkezden
yönetim ve yerinden yönetim esaslarına dayanır.
(3) Kamu tüzelkişiliği, ancak kanunla veya kanunun
açıkça verdiği yetkiye dayanılarak kurulur.
Yönetmelik
Madde 93- (1) Bakanlar Kurulu, Başbakanlık,
bakanlıklar ve kamu tüzelkişileri, kendi görev alanlarını ilgilendiren
kanunların uygulanmasını sağlamak üzere ve bunlara aykırı olmamak şartıyla,
yönetmelikler çıkarabilir. Kanunla düzenlenmemiş konularda yönetmelik
çıkarılamaz.
(2) Hangi yönetmeliklerin Resmî Gezetede
yayınlanacağı kanunda belirtilir.
Yargı denetimi
Madde 94- (1) İdarenin hiç bir eylem ve işlemi
yargı denetimi dışında bırakılamaz. Kamu hizmetleri ile ilgili imtiyaz şartlaşma
ve sözleşmelerinde bunlardan doğan uyuşmazlıkların millî veya milletlerarası
tahkim yoluyla çözülmesi öngörülebilir. Milletlerarası tahkime, ancak yabancılık
unsuru taşıyan uyuşmazlıklar için gidilebilir.
(2) İdarî işlemlere karşı açılacak davalarda süre,
yazılı bildirim tarihini izleyen gün başlar.
(3) Yargı yetkisi, idarî eylem ve işlemlerin
hukuka uygunluğunun denetimi ile sınırlıdır. Yürütme görevinin kanunlarda
gösterilen şekil ve esaslara uygun olarak yerine getirilmesini kısıtlayacak,
idarî eylem ve işlem niteliğinde veya takdir yetkisini kaldıracak biçimde yargı
kararı verilemez.
(4) İdarî işlemin uygulanması halinde telafisi güç
veya imkânsız zararların doğması ve idarî işlemin hukuka aykırılığı konusunda
kuvvetli belirtilerin bulunması şartlarının birlikte gerçekleşmesi durumunda,
gerekçe gösterilerek yürütmenin durdurulmasına karar verilebilir. Olağanüstü
hallerde, sıkıyönetim, seferberlik ve savaş halinde, ayrıca millî güvenlik, kamu
düzeni, genel sağlık nedenleri ile yürütmenin durdurulması kararı verilmesi
kanunla sınırlanabilir.
(5) İdare, kendi eylem ve işlemlerinden doğan
zararı ödemekle yükümlüdür. Kamu hizmeti görevlilerinin şahsî kusurlarından
doğan tazminat davaları, kendilerine rücu edilmek kaydıyla ve kanunun gösterdiği
şekil ve şartlara uygun olarak, ancak idare aleyhine açılabilir.
BEŞİNCİ ALT BÖLÜM
Kamu İdaresinin Kuruluşu
Merkezî idare
Madde 95- (1) Türkiye, merkezî idare kuruluşu
bakımından, coğrafya durumuna, ekonomik şartlara ve kamu hizmetlerinin
gereklerine göre, illere; iller de diğer kademeli bölümlere ayırılır.
(2) İllerin idaresi, yetki genişliği esasına
dayanır.
(3) Kamu hizmetlerinin görülmesinde verim ve uyum
sağlamak amacıyla, birden çok ili içine alan merkezî idare teşkilâtı
kurulabilir. Bu teşkilâtın görev ve yetkileri kanunl
Çalışmalar devam etmektedir.
imar hukukçusu
Copyright © Imar Hukukcusu Tüm hakları saklıdır.
Yayınlanma:: 2007-09-19 (1044 okuma)
[ Geri Dön ]
 |
 |
 |
 |
